Rekonstrukcja historyczna w 70. rocznicę wysiedlenia i zniszczenia Jasła

Rekonstrukcją historyczną przypomniano w sobotnie popołudnie mieszkańcom Jasła o przypadającej we wrześniu br. 70-tej rocznicy wysiedlenia i zniszczenia naszego miasta przez niemieckiego agresora. Przygotowane na tą okazję widowisko plenerowe, które zgromadziło na płycie Rynku setki mieszkańców, w pełni oddało ducha tamtego okresu.

Widowisko poprzedziło otwarcie przygotowanej przez Muzeum Regionalne w Jaśle plenerowej wystawy fotografii ukazujących charakterystyczne elementy naszego miasta przed i po wrześniu 1944 roku. Otwiera ją kopia rozporządzenia ówczesnego starosty Waltera Gentza o przymusowym wysiedleniu mieszkańców Jasła. Oryginał znajduje się w zbiorach muzealnych dzięki bohaterskiej postawie jednego z obywateli, któremu udało się go zerwać z budynku Klasztoru Ojców Franciszkanów, który wówczas znajdował się przy ulicy Mickiewicza (w miejscu dzisiejszej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego) i zachować „na lepsze czasy”.

– Proszę pamiętać, że za zerwanie jakiegokolwiek niemieckiego ogłoszenia groziła w Polsce kara śmierci. To, że on go zerwał to jest jedno, ale to, że go z narażeniem życia przechował, wyniósł z Jasła i ocalił dla nas to już jest heroizm. – przypomina Mariusz Świątek, kustosz Muzeum Regionalnego w Jaśle.

Zdaniem historyka, „decydującą rolę przy podjęciu decyzji o niszczeniu miasta miał ówczesny starosta niemiecki Walter Gentz”. – Ciągle mieszkańcy miasta zadają sobie pytanie: dlaczego Jasło? Myślę, że to jest nieszczęśliwy zbieg okoliczności, które miały miejsce w 1944 roku. Niemcy uświadomili sobie, że przegrywają wojnę. W lipcu wydały dekret o wojnie totalnej, a więc niszczeniu wszystkiego, co stanowiłoby jakąkolwiek wartość materialną dla wojsk radzieckich. Dodatkowo wybuch Powstania Warszawskiego, który spowodował spowolnienie ofensywy radzieckiej. Później Powstanie Słowackie, które całkowicie wstrzymało tutaj działania na terenie okolic Jasła. Linia frontu zatrzymała się pod Jasłem i dało to Niemcom czas na ograbienie i zniszczenie miasta Jasła. Samo wysiedlenie było procedurą stosowaną przez Niemców. Praktycznie wszystkie miejscowości na wschód od Jasła były wcześniej wysiedlane. Zachowały się nawet plakaty, które nakazywały opuszczenie poszczególnych miejscowości. – powiedział.

Szacuje się, że przed wysiedleniem w naszym grodzie zamieszkiwało około piętnastu tysięcy mieszkańców, a zniszczenia jakich Niemcy dokonali w infrastrukturze, na poziomie 97 procent.

– Jak czytamy na plakacie, mieszkańcy mogli zabrać swój dobytek. Ale to była troszkę fikcja dlatego, że wiele osób, które niosły te swoje skromne dobytki, było rewidowane. Odbierano im cenne rzeczy. Po wysiedleniu mieszkańców Niemcy najpierw systematycznie grabili miasto. Szczęśliwie ocalały dokumenty wywozowe, które z typowo niemiecką dokładnością skrupulatnie dzień po dniu wymieniają jakie przedmioty z miasta były wywożone. W pierwszej kolejności wywożono przedmioty, które były potrzebne niemieckiej machinie wojennej: maszyny, urządzenia, materiały pędne, ale również metale kolorowe, a więc klamki od drzwi. Kiedy miasto zostało już ograbione przystąpiono do niszczenia budynków. Budynki niszczono bardzo systematycznie, najpierw je wypalano, a te największe gmachy publiczne, które były bardzo solidnymi konstrukcjami, wysadzano w powietrze. – powiedział Świątek.

Niemiecka swastyka na budynku starostwa

Aby przypomnieć współczesnemu pokoleniu o tragedii, jaka dotknęła Jasło przed siedemdziesięcioma laty, przygotowano rekonstrukcję historyczną. Na budynku starostwa pojawiły się flagi z niemiecką swastyką, na ulicach roiło się od niemieckich żołnierzy wyposażonych w broń palną. Co rusz było słychać wybuchy bomb. W mieszkańców z tamtego okresu oraz wojsko niemieckie wcieliła się blisko stuosobowa grupa amatorów – dzieci i osoby dorosłe – przygotowana przez Jana Urbana, który razem z Wojciechem Staniszewskim użyczyli swojego głosu w pełnej emocji i wrażliwości narracji.

W trakcie pokazu, w czasie którego wykorzystano stroje i pojazdy wojskowe z tamtej epoki, autorzy rekonstrukcji wprowadzili nas w okres sprzed, po wysiedleniu i po powrocie mieszkańców do zrujnowanego miasta, które dzięki ich wysiłkowi odrodziło się „jak Feniks z popiołów”. Symbolicznie na zakończenie została wciągnięta na maszt flaga Jasła.

– Moment jest historycznie wyjątkowy. Równo siedemdziesiąt lat temu ukazał się dekret, na mocy którego mieszkańcy Jasła w liczbie piętnastu tysięcy musieli opuścić nasze miasto, które później regularnie przez cztery miesiące było niszczone. Ponad 700 budynków zostało zniszczonych doszczętnie. Zostały wywiezione dobra materialne, które znalazły się wraz z innym dobytkiem z terenu powiatu jasielskiego, w ponad tysiącu wagonów. To pociąg długości 10 kilometrów z tym wszystkim, co mieszkańcy miasta Jasła i okolic mieli, trafił w ręce Niemców i został wywieziony do III Rzeszy. To była trauma, z której praktycznie miasto Jasło wyszło w gorszym stanie niż zniszczona Warszawa. Warszawa była odbudowywana siłą całego narodu, a miasto Jasło głównie dzięki swoim mieszkańcom. – powiedział Andrzej Czernecki, burmistrz Jasła.

Jak podkreślił włodarz naszego miasta atmosfera towarzysząca sobotniemu wydarzeniu „na pewno bardzo mocno zapisze się w naszej pamięci”.

– Myślę, że wystawy i rekonstrukcja pozwolą wielu mieszkańcom, szczególnie młodym, wrócić pamięcią do tamtych lat i zrozumieć to, co przeżywali nasi przodkowie i tym bardziej docenić to, co w tej chwili mamy w Jaśle. – dodał burmistrz.

Mieszkańcy utworzyli też żywy herb, który na płycie Rynku został przygotowany przez Bogdana Samborskiego i Jana Kukułkę z nieformalnego stowarzyszenia jasielskich plastyków „PlaJa”. Zebranych uwiecznił w formie pamiątkowej fotografii wykonanej ze strażackiego podnośnika Emil Berkowicz ze studia fotograficznego FOTOS.

Tragiczne wydarzenia z dziejów naszego grodu przypomni również wystawa czasowa zorganizowana w Muzeum Regionalnym w Jaśle. Uroczysty wernisaż odbędzie się jutro o godzinie 17-stej. Wstęp wolny. Z kolei w środę 24 września o godzinie 18-stej w Jasielskim Domu Kultury rozpocznie się multimedialne widowisko muzyczne „Symphonica”. Bezpłatne wejściówki na koncert zorganizowany w 70-tą rocznicę wysiedlenia i zniszczenia Jasła są do odebrania w sekretariacie JDK.

Damian Palar
d.palar@terazjaslo.pl